NHỮNG CÂU CHUYỆN VỀ LỰA CHỌN

NHỮNG CÂU CHUYỆN VỀ LỰA CHỌN
Tác giả: Sheena Lyengar
Trích: Nghệ Thuật Chọn Lựa; Dịch: Đặng Nguyễn Hiếu Trung; NXB Thời Đại.
---o0o---

Đây là một điều không được thừa nhận: Không gì có thể đảm bảo rằng chọn lựa để sống sẽ thực sự giúp bạn sống sót. Các câu chuyện về “thắng lợi của sức mạnh tinh thần” thường chỉ tô đậm điểm cốt lõi mà vị anh hùng/người sống sót nói, “Giờ đây tôi biết rằng tôi đã có một sự lựa chọn đúng,” hay “Tôi đang đứng trước một lựa chọn khó khăn.” Thông thường, theo sau đó sẽ là một bài ca tụng đầy hoa mỹ về một hành trình đầy cảm hứng từ bóng tối ra ánh sáng và những lời giải thích nhạt nhẽo, tầm thường về những bài học đã học được. Nhưng những con chuột của Richter dường như cũng “tin tưởng” chẳng kém bất kỳ sinh vật nào khác rằng chúng sẽ được an toàn, và chúng ta chẳng bao giờ được nghe chuyện kể về vô số thủy thủ, người leo núi và các bệnh nhân ở giai đoạn cuối đã chết, dẫu rằng họ cũng đã chọn sẽ sống. Vì thế câu chuyện về người sống sót có thể khiến người ta lệch lạc, đặc biệt khi chúng đề cao “sức mạnh nghị lực phi thường” của một cá nhân hơn tất cả những điều khác. Những trường hợp khác cũng na ná như nhau, như thể chúng được đọc từ cùng một kịch bản trao trước cho những người sống sót khi họ ngồi trước ống kính truyền hình.
Thế nhưng, những câu chuyện như thế quả thực có giúp người ta chống lại nỗi sợ hãi và đau đớn luôn đi kèm với những căn bệnh hiểm nghèo và bi kịch. Thậm chí tin vào những điều mà toàn bộ giới y học cho là lạc quan phi thực tế thì vẫn giúp người ta đương đầu tốt hơn với bệnh tật đau đớn so với chỉ biết nhìn thẳng vào hoàn cảnh thực tế. Và mặc dù người ta có thể cho rằng người bệnh sẽ phản ứng dữ dội vì cơn đau tái phát sau khi họ đã háo hức tin rằng bệnh đã được chữa khỏi, nhưng các nghiên cứu cho thấy rằng thực sự không phải như vậy. Nếu bạn mạnh khỏe, có thể bạn sẽ phản đối, cho rằng kiểu lạc quan như vậy là tự huyễn hoặc, nhưng nếu mọi việc khác đi, thì có lẽ bạn cũng sẽ tìm đến bất kỳ một điều gì đó làm giảm phần nào những điều bất thường theo cách có lợi cho mình.
Joan Didion mở đầu bài luận của mình, “Album Trắng”, bằng câu sau đây: “Chúng ta tự bịa chuyện cho mình để sống.” Một tuyên bố đơn giản nhưng đầy bất ngờ và ấn tượng. Vài dòng sau đó, cô viết, “Chúng ta tìm kiếm bài giảng đạo trong vụ tự sát, tìm kiếm bài học xã hội hay bài học đạo đức trong vụ thảm sát năm người. Chúng ta diễn giải những gì mà mình thấy, chọn phương án khả thi nhất trong vô số lựa chọn. Chúng ta, đặc biệt nếu là nhà văn, sống hoàn toàn bằng cách áp đặt một câu chuyện nào đó cho những hình ảnh tạp nham; chúng ta sống bằng cách dùng “những sáng kiến” chúng ta đã học để làm đông cứng những ảo ảnh luôn thay đổi, mà những ảo ảnh đó chính là những trải nghiệm thực tế của chúng ta.” Câu chuyện kể áp đặt đó, dù nó có cũ rích hay ủy mị, cũng có nhiệm vụ quan trọng vì nó mang lại vài điều có nghĩa cho cuộc sống của ta. Khi câu chuyện kể đó nói về sự lựa chọn, khi nó là ý kiến cho rằng chúng ta có khả năng làm chủ, thì chúng ta có thể tự dựng chuyện cho chính mình - hoàn toàn đúng theo nghĩa đen - “để sống”.
Thậm chí người ta có thể tranh cãi rằng chúng ta có nhiệm vụ dựng lên và lan truyền các câu chuyện về sự lựa chọn bởi khi một người đã biết những câu chuyện như thế thì không thể quên chúng được. Anh ta có thể mất đi tài sản, nhà cửa, những người thân yêu, nhưng nếu anh ta vẫn bám vào một câu chuyện về sự lựa chọn, thì anh ta vẫn giữ được khả năng thực hiện sự lựa chọn.
Thế thì chẳng có gì phải ngạc nhiên khi câu chuyện kể về lựa chọn vẫn tiếp tục phát triển, lan rộng và có thêm sức mạnh. Ở Mỹ, nó tiếp thêm năng lượng cho Giấc mơ Mỹ được hình thành dựa trên “những Quyền bất khả xâm phạm” về “Quyền sống, Quyền tự do và mưu cầu Hạnh phúc” đã được hứa hẹn trong Tuyên ngôn Độc lập. Các câu chuyện này có thể đã ra đời từ những thời điểm còn xa xưa hơn nữa bởi vì nó hàm ẩn trong bất kỳ cuộc thảo luận nào về tự do hay sự tự quyết. Thật vậy chúng ta có thể cảm nhận được sự hiện diện đầy đủ của nó ngay cả khi không có chữ “lựa chọn”. Khi chúng ta kể câu chuyện này, thường là làm theo những bản ghi chép của người khác, thì chúng ta đã tuyên bố mình có khả năng làm chủ dù ở vào hoàn cảnh nào đi nữa. Và dù bản ghi chép và sự thực hiện của chúng ta có khác nhau, như chúng ta sẽ thấy tiếp theo đây, thì sự khao khát và nhu cầu về lựa chọn vẫn rất phổ biến. Cho dù sự khác biệt có là gì - về tính khí, văn hóa, ngôn ngữ - thì lựa chọn vẫn liên kết chúng ta và cho phép chúng ta trao đổi với nhau về tự do và hy vọng.

CTV:Minh Hoàng