NẾU BẠN THẤY ĐIỀU GÌ ĐÓ
Tác giả:Nassim Nicholas Taleb
Trích: Khả Năng Cải Thiện Nghịch Cảnh - Hưởng Lợi Từ Hỗn Loạn; Trần Thị Kim Chi dịch; NXB Trẻ.
---o0o---
Tính hiện đại đã thay thế cho luân thường đạo lý bằng ngôn ngữ đặc thù của giới luật sư, và người ta có thể đánh bạc với luật lệ bằng một luật sư giỏi.
Vì thế, tôi sẽ phơi bày việc chuyển giao tính mỏng manh, hay đúng hơn là đánh cắp khả năng cải thiện nghịch cảnh, bởi những người “mua bán để hưởng chênh lệch” từ hệ thống. Những người này sẽ được gọi đích danh. Nguyên tắc đạo lý hàng đầu là:
Nếu bạn thấy lừa đảo mà bạn không tố giác,
thì bạn cũng là kẻ lừa đảo.
Giống như lịch sự với kẻ ngạo mạn thì chẳng hay ho gì hơn ngạo mạn với một người lịch sự, thỏa hiệp với ai đó đang có hành động đáng ghê tởm nghĩa là dung túng hành động đó.
Hơn nữa, nhiều tác giả và học giả nói chuyện riêng tư, chẳng hạn như sau khi uống hết nửa chai rượu, thì khác với cách họ nói trong các ấn phẩm. Và nhiều vấn nạn xã hội phát sinh từ kiểu lập luận “những người khác cũng đang làm điều đó mà.” Vì thế, nếu sau khi uống hết ly rượu vang trắng Libăng thứ ba, tôi bảo đó là một fragilista nguy hiểm bất chấp luân thường đạo lý, thì tôi cũng có nghĩa vụ phải làm thế ở đây.
Gọi những người và những tổ chức nào đó là những kẻ lừa đảo trên giấy trắng mực đen khi không ai hay chưa ai khác gọi họ như thế chắc chắn phải trả giá, nhưng cái giá đó quá rẻ nên không thể can ngăn ta.
Sau khi nhà toán học Benoît Mandelbrot đọc bản in thử Thiên Nga Đen, quyển sách dành tặng ông, ông gọi tôi và nói khẽ: “Tôi nên nói ‘chúc anh may mắn’ bằng thứ ngôn ngữ nào đây?” Hóa ra tôi không cần may mắn; tôi có khả năng cải thiện nghịch cảnh trước mọi kiểu tấn công: càng bị Phái đoàn Fragilista Trung ương công kích bao nhiêu, thông điệp của tôi càng lan truyền khi nó khiến người ta xem xét các lập luận của tôi. Giờ đây tôi còn xấu hổ khi đã không đi xa hơn thế nữa bằng cách nói toạc móng heo ra.
Thỏa hiệp là dung túng. Nhận định hiện đại duy nhất mà tôi nghe theo là nhận định của George Santayana:* Người ta sẽ thảnh thơi về mặt đạo đức khi... họ phê bình thế giới và phê bình người khác với sự thành thật không thỏa hiệp. Đây không chỉ là mục đích mà còn là nghĩa vụ.
Bình luận