ĐÁNG TRỪNG PHẠT HAY KHÔNG?

ĐÁNG TRỪNG PHẠT HAY KHÔNG?

DANIEL KLEIN

Trích: ĐUỔI TRIẾT HỌC BẮT TRIẾT LÝ.

-------o0o-------

“Con người đáng được trừng phạt nhẹ hơn, hay thậm chí là hoàn toàn không bị trừng phạt, vì những việc họ đã làm nhiều năm trước, so với những gì họ làm gần đây.”

Ý nghĩa đằng sau câu nói này là nhiều năm trở về trước, một ai đó – giả như một người tên là Ralphy – không giống hệt với con người ở hiện tại. Ví dụ, Ralphy hiện tại có thể đã quên sạch cái lần anh giả mạo chữ ký của anh trai trên tờ séc mà chẳng ai phát hiện ra. Trong những năm sau đó, Ralphy có lẽ đã trở thành một công dân chính trực. Hoặc là không. Chuyện đó chẳng thực sự quan trọng; hàm ý của Parfit ở đây không phải là đạo lý “quên đi và qua đi”. Ông chỉ đơn giản là muốn nói rằng qua thời gian, với ký ức và niềm tin hay dao động, Ralphy đã trở thành một con người vô cùng khác biệt. Vậy thì việc trừng phạt Ralphy “mới” vì những việc Ralphy “cũ” đã làm nhiều năm trước có để làm gì? Vâng, rõ ràng là có sự liên kết giữa hai Ralphy, nhưng thời gian chảy trôi đã khiến sợi dây liên kết đó yếu dần, yếu tới mức mà việc trừng phạt người này vì tội lỗi của người kia chẳng còn hợp lý nữa.

Kết luận này rõ ràng không đủ thuyết phục. Nói cho chính xác thì lý lẽ của Parfit phản trực giác đến mức nghe rất có vẻ tầm thường và ngớ ngẩn, cứ như một giả thuyết giữa đêm khuya thanh vắng do một kẻ phê thuốc vẽ ra vậy. Đó cũng là ấn tượng đầu tiên của tôi. Nhưng rồi, tôi gắng tìm một khái niệm chặt chẽ và hợp lý về bản sắc cá nhân mà không chỉ bao hàm sự liền mạch tâm lý. Khó thật. “Tôi” quả thực rất khó nắm bắt.