KHÔNG CÓ THỜI GIAN NÀO KHÁC NGOÀI BÂY GIỜ

KHÔNG CÓ THỜI GIAN NÀO KHÁC NGOÀI BÂY GIỜ

Tác giả: DEEPAK CHOPRA

Trích: Cuốn Sách Của Những Bí Mật; Người dịch: Thế Anh; NXB Hồng Đức.

---o0o---

Có những khoảnh khắc mà cuộc sống của tôi vô cùng ý nghĩa. Tôi biết rõ mình là ai. Những người xuất hiện trong cuộc sống của tôi đều có lý do nhất định. Tôi biết chắc rằng lý do đó là tình yêu, thế nên trong khoảnh khắc đó, tôi có thể bác bỏ ý tưởng vô lý cho rằng tôi có nhiều kẻ thù, hay tôi là người lạ trong thế giới này.

Sự hoàn hảo có cách xuất hiện và biến mất rất bí ẩn. Tôi có thể hình dung một số người chưa từng cảm nhận được khoảnh khắc mà tôi vừa mô tả, nhưng cũng chưa từng gặp ai duy trì được khoảnh khắc đó. Tuy nhiên, con người rõ ràng là luôn khao khát khoảnh khắc này và chính nỗi khao khát đó đã truyền động lực cho đời sống tinh thần của họ. Trong truyền thống Phật giáo có rất nhiều bài tập quán niệm, một trạng thái nhận thức mà bạn có thể cảm nhận được những khoảnh khắc hoàn hảo. Hãy hy vọng rằng mọi người đều trở nên hoàn hảo. Tuy nhiên, để sống có nhận thức thì trước hết bạn phải phi nhận thức, điều vốn dĩ rất khó thực hiện; xét cho cùng thì sống phi nhận thức có thể được xem là không hiểu rõ bạn đang sống một cách phi nhận thức.

Tôi đã từng gặp nhiều khó khăn trước khái niệm khó nắm bắt này cho đến khi một người nói với tôi rằng: “Điều đó giống như sống hạnh phúc. Khi bạn hạnh phúc thì bạn tự nhiên cảm thấy hạnh phúc. Bạn không cần phải suy nghĩ về điều đó. Nhưng vào khoảnh khắc bạn la lớn lên rằng “Tôi thực sự cảm thấy hạnh phúc” thì cảm giác đó biến mất. Trong thực tế, bạn có thể xử lý câu nói đó bằng cách suy nghĩ về những từ “Tôi đang hạnh phúc” cho riêng mình mà thôi”.

Ví dụ này giúp tôi hiểu rõ sống quan niệm có nghĩa là gì: Bạn nắm bắt khoảnh khắc hiện tại mà không cần đến bất kỳ suy nghĩ hay từ ngữ nào. Rất ít điều thuộc dạng dễ mô tả và khó làm. Điểm mấu chốt của vấn đề chính là thời gian. Thời gian trở nên khó nắm bắt trong khoảnh khắc vui sướng trước khi bạn nói “Tôi đang hạnh phúc.” Liệu khoảnh khắc đó thực sự là cảm giác thoáng qua hay bất tận?

Đa số chúng ta đều xem nhẹ việc thời gian trôi qua, tức là chấp nhận rằng thời gian đang trôi rất nhanh. Nhưng trong trạng thái quán niệm, thời gian thực sự không thể trôi qua. Chỉ có một khoảnh khắc thời gian liên tục tự tái tạo hết lần này đến lần khác cùng với vũ trụ vô tận. Vậy thì bí mật về thời gian chính là nó chỉ tồn tại khi chúng ta nghĩ về nó. Quá khứ, hiện tại hay tương lai chỉ là những chiếc hộp tâm trí để chứa những thứ mà chúng ta muốn giữ gần hoặc xa chúng ta. Khi nói rằng “thời gian trôi qua,” chúng ta đang cố gắng ngăn cản thực tế tiến đến quá gần. Có phải thời gian là một bí ẩn mà chúng ta sử dụng để mang lại cảm giác thoải mái cho bản thân hay không?

Rất nhiều cuốn sách đã ca ngợi thái độ sống với khoảnh khắc hiện tại. Điều này hoàn toàn có lý khi những gánh nặng của tâm trí đều bắt nguồn từ quá khứ. Về bản chất thì ký ức không có trọng lượng và thời gian cũng nên như thế. Điều được mọi người gọi là “bây giờ” thực chất chỉ là sự biến mất của thời gian như một trở ngại tâm lý mà thôi. Khi trở ngại được loại bỏ thì bạn không còn bị áp lực đè nặng bởi quá khứ hay tương lai nữa – bạn đã tìm thấy trạng thái quán niệm (và cả hạnh phúc – một trạng thái vốn cũng không cần đến từ ngữ hay suy nghĩ để mô tả). Điều khiến thời gian trở thành một gánh nặng tâm lý chính là chúng ta – chúng ta đã thuyết phục mình rằng các trải nghiệm được tích lũy qua thời gian.

Tôi lớn tuổi hơn bạn, tôi biết rõ mình đang nói gì. Tôi có rất nhiều kinh nghiệm với việc này. Hãy lắng nghe giọng nói của kinh nghiệm. Hãy chú ý đến những người lớn tuổi trong gia đình bạn.

Những công thức này tạo nên phẩm giá từ trải nghiệm được tích lũy, không phải bằng tri thức hay sự sáng suốt mà là bằng kinh nghiệm thực tiễn. Tuy nhiên, đa số chúng đều là những biểu hiện vô nghĩa. Tất cả chúng ta đều biết rằng việc mang theo một chiếc vali thời gian quá nặng chính là điều khiến mọi người mệt mỏi.

Sống với khoảnh khắc hiện tại đòi hỏi bạn phải buông bỏ chiếc vali, thay vì luôn mang nó theo bên mình. Nhưng bạn có thể làm điều đó như thế nào? Trong thực tại duy nhất thì thời gian duy nhất trên đồng hồ chính là bây giờ. Bí quyết để từ bỏ quá khứ là tìm cách sống trong hiện tại như thể hiện tại là vĩnh viễn. Lượng tử ánh sáng di chuyển với thang thời gian Planck, vốn bằng với tốc độ ánh sáng, trong khi các thiên hà lại tiến hóa qua hàng tỉ năm. Do đó, nếu thời gian là một dòng sông thì có phải là dòng sông rất sâu và đủ rộng để chứa cả vệt thời gian lẫn sự vô tận vốn không chịu ảnh hưởng của thời gian.

Điều này ngụ ý rằng “bây giờ” phức tạp hơn những gì mọi người vẫn nghĩ. Bạn sống trong hiện tại khi tích cực và giàu năng lượng nhất, hay khi bạn tĩnh tại nhất? Hãy nhìn vào dòng sông. Trên bề mặt thì dòng chảy có vẻ rất nhanh và không ngừng nghỉ. Ở độ sâu trung bình thì dòng chảy, bắt đầu chậm lại và giảm dần khi đến đáy, nơi mà lớp bùn chỉ dao động nhẹ trước khi bạn tiếp cận tầng đá nền, ở đây, thì chuyển động của nước không còn tạo nên bất kỳ ảnh hưởng nào nữa. Tâm trí đủ khả năng để tham gia vào bất kỳ độ sâu nào của dòng sông. Bạn có thể chọn dòng chảy, nhanh nhất, điều mà đa số mọi người đều chọn trong cuộc sống hàng ngày của họ. Suy nghĩ của họ về hiện tại chính là bất kỳ điều gì cần phải thực hiện ngay bây giờ. Đối với họ thì khoảnh khắc hiện tại chứa vô số sự kiện diễn ra liên tục. Thời gian đồng nghĩa với hành động, tương tự những gì diễn ra trên bề mặt của dòng sông.

Khi mệt mỏi với “cuộc đua” (hoặc cảm thấy rằng mình đang mất đi thế thượng phong), những người đang sống vội vã sẽ dẫn chậm lại, để rồi cảm thấy ngạc nhiên khi việc chuyển từ chạy sang đi sao lại khó đến thế. Tuy nhiên, nếu bạn quyết định rằng “Được rồi, tôi sẽ bước tiếp” thì cuộc sống sẽ mang đến những vấn đề mới, chẳng hạn như sự ám ảnh, suy nghĩ lặp lại và cảm giác được gọi là “trầm cảm chạy đua” (racing depression). Xét trên một phương diện nào đó thì đây là những hiện tượng rối loạn về thời gian.

Tagore đã có một câu nói bất hủ về vấn đề này: “Chúng ta quá tội nghiệp nên không thể đến trễ.” Nói cách khác, chúng ta chạy đua trong cuộc sống như thế không chấp nhận bỏ phí bất kỳ một giây phút nào. Cũng trong bài thơ, Tagore đã nêu lên một định nghĩa hoàn hảo về những gì bạn tìm thấy sau khi chạy đua để đến được nơi mong muốn:

Khi cuộc đua điên rồ kết thúc

Tôi có thể nhìn thấy vạch đích

Với nỗi sợ hãi rằng mình có thể quá muộn

Chỉ để nhận ra phút cuối rằng thời gian vẫn còn.

Tagore đang suy ngẫm về ý nghĩa của việc chạy đua trong cuộc sống như thể bạn không có thời gian dư, nhưng rồi vào phút cuối thì bạn nhận thấy mình sở hữu cả sự vô tận của thời gian. Tuy nhiên, tâm trí của chúng ta rất khó điều chỉnh theo một nhịp điệu chậm hơn khi đã quá quen với cách sử dụng thời gian sai lầm. Ví dụ, bệnh nhân của chứng rối loạn cưỡng bức ám ảnh luôn cảm thấy hoảng loạn vì chiếc đồng hồ. Họ luôn cảm thấy không đủ thời gian để lau nhà hai lần trước khi bạn bè đến, không đủ thời gian để sắp xếp áo quần trong tủ và vẫn kịp nấu bữa tối. Thời gian đã sai ở đâu?

Do không thể xác định nguồn gốc của sự ám ảnh, các nhà tâm lý học đã phát hiện rằng lòng tự trọng thấp luôn đồng hành với những từ tiêu cực như lười biếng, ngu xuẩn, ngốc nghếch, xấu xa, kẻ thua cuộc, vô giá trị và thất bại, những từ được lặp lại vài trăm lần mỗi giờ. Sự lặp lại liên tục này vừa là triệu chứng của một căn bệnh tâm thần, vừa là một nỗ lực vô ích để tìm ra phương hướng điều trị. Những từ ngữ này xuất hiện hết lần này đến lần khác là do người bệnh mong muốn chúng biến mất, nhưng lại không biết phải làm sao để xóa bỏ chúng.

Suy nghĩ lặp lại liên quan đến chứng ám ảnh, nhưng với nhiều bước hơn. Thay vì nhai đi nhai lại một ý nghĩ đơn giản như “nhà chưa đủ sạch” hay “mình cần phải thật hoàn hảo” người bệnh bị chi phối bởi một logic sai lầm. Ví dụ cho trường hợp này là người cảm thấy mình không đáng yêu. Bất chấp người khác bày tỏ tình yêu dành cho họ như thế nào thì những người mắc chứng suy nghĩ lặp lại vẫn cảm thấy mình không đáng yêu, bởi lẽ trong tâm trí thì họ đang nói rằng: “Tôi muốn đón nhận tình yêu và người này nói rằng yêu tôi. Nhưng tôi không thể cảm nhận được điều đó và như thế có nghĩa là tôi không đáng yêu. Cách duy nhất tôi có thể giải quyết được vấn đề là đón nhận tình yêu.” Logic lặp lại làm khổ sở những người chưa từng thành công, chưa từng cảm thấy an toàn, chưa từng cảm thấy được yêu mến. Giả thuyết ban đầu tạo động lực cho họ hành động (“Tôi là kẻ thất bại,” “Tôi đang gặp nguy hiểm” “Tôi đang gặp khó khăn”) không hề thay đổi, bởi lẽ mọi kết quả đến từ bên ngoài, dù tốt hay xấu, đều tái củng cố cho ý tưởng ban đầu ấy. Những ví dụ như vậy mang chúng ta đến với “nghịch lý của hiện tại”. Càng đi nhanh bao nhiêu thì bạn lại càng xa với khoảnh khắc hiện tại bấy nhiêu.

Chứng trầm cảm chạy đua cho chúng ta nhìn thấy bức tranh rõ ràng về nghịch lý này, bởi lẽ những người bị trầm cảm luôn cảm thấy trì trệ, bị tê cứng trong khoảnh khắc buồn tẻ hiện tại và không cảm nhận được bất kỳ điều gì khác ngoài sự vô vọng. Đối với họ thì thời gian như đứng yên, nhưng tâm trí của họ lại chạy đua với những ý tưởng và cảm xúc phân tán. Sự xáo trộn của hoạt động tâm trí dường như không giống với những gì diễn ra trong đầu của người thích ngủ nướng trên giường vào buổi sáng. Nhưng trong trường hợp sau, sự xáo trộn tâm trí lại không liên quan gì đến hành động cụ thể. Bệnh nhân trầm cảm nghĩ về vô số thứ nhưng lại không hề đưa ra hành động cụ thể.

Khi những vấn đề như vậy không xuất hiện thì tâm trí sẽ chậm lại bằng cách chìm xuống sâu hơn. Những người dành thời gian nghỉ ngơi cho bản thân đang tìm kiếm sự bình yên trong cô đơn, nơi mà những đòi hỏi bên ngoài trở nên ít đi. Trong trạng thái tự nhiên của mình, tâm trí sẽ ngưng đáp ứng khi những tác nhân kích thích bên ngoài không còn hiện hữu. Điều này cũng giống như việc tránh xa những con sóng ở vùng nước nóng để tìm đến độ sâu nơi dòng chảy chậm lại. Khoảnh khắc hiện tại trở thành vũng nước xoáy lười biếng. Suy nghĩ của bạn tiếp tục diễn ra, nhưng chúng không đủ mãnh liệt để thôi thúc bạn tiến về phía trước.

Cuối cùng, có rất ít người thích sự tĩnh tại hơn trạng thái hoạt động. Họ “lặn” càng sâu càng tốt để tìm đến nơi mà dòng nước ngừng chảy. Ở đó, nước sâu và đứng yên đến mức những ngọn sóng trên bề mặt không thể chạm tới. Sau khi tìm thấy trung tâm bình yên, họ trải nghiệm bản thân ở mức độ tối đa và trải nghiệm thế giới bên ngoài mức độ tối thiểu.

Dù thế này hay thế kia thì tất cả chúng ta đều phải trải nghiệm những phiên bản khác nhau của khoảnh khắc hiện tại, từ cuộc chạy đua đầy mệt mỏi cho đến trạng thái tĩnh tại, bình yên. Nhưng còn khoảnh khắc bây giờ ngay trước mắt bạn thì sao, khoảnh khắc hiện tại này? Trong thực tại duy nhất, khoảnh khắc hiện tại không có thời gian cụ thể – những thuật ngữ tương đối như nhanh và chậm, quá khứ và tương lai, đều không áp dụng. Khoảnh khắc hiện tại nhanh hơn những gì nhanh nhất và chậm hơn những gì chậm nhất. Chỉ khi bao hàm cả dòng sông thì bạn mới sống trong thực tại duy nhất. Khi đó, bạn đang sống trong trạng thái ý thức luôn tươi mới và không bao giờ thay đổi.

Vậy làm sao đạt đến trạng thái ấy?

Để trả lời câu hỏi, chúng ta cần phải nhìn vào các mối quan hệ. Khi gặp mặt ai đó mà bạn quen biết rõ – giả sử người bạn thân nhất của bạn - điều gì sẽ xảy ra? Hai người có thể gặp gỡ để trò chuyện và câu chuyện của cả hai liên quan đến những vấn đề củ, quen thuộc, mang lại cảm giác an tâm. Tuy nhiên, bạn cũng muốn nhắc đến những điều mới mẻ, nếu không thì mối quan hệ sẽ trở nên tầm thường và nhàm chán. Cả hai đều hiểu rõ về nhau, điều tất yếu trong mối quan hệ thân mật, nhưng đồng thời bạn vẫn là người không thể đoán trước – tương lai sẽ mở ra những có kiên mới, hoặc buồn, hoặc vui. Sau 10 năm nữa thì một trong hai người có thể đã chết, hoặc trở thành người lạ.

Sự giao thoa giữa mới và cũ, giữa điều đã biết và chưa biết, chính là bản chất của mọi mối quan hệ, bao gồm cả mối quan hệ mà bạn có với thời gian, với vũ trụ và với chính bạn. Cuối cùng thì bạn chỉ có một mối quan hệ duy nhất. Khi bạn tiến hóa thì vũ trụ cũng thế. Sự giao thoa giữa bạn và vũ trụ chính là thời gian. Chỉ có một mối quan hệ duy nhất và cũng chỉ có một thực tại duy nhất. Đã khá lâu kể từ khi tôi nhắc đến bốn con đường Yoga, nhưng mỗi con đường thực chất là một hơi hướng của mối quan hệ:

Con đường kiến thức (Gyana Yoga) có hơi hướng của sự bí ẩn. Bạn cảm nhận được sự khó hiểu của cuộc sống. Bạn trải nghiệm điều kỳ diệu bên trong mọi trải nghiệm.

Con đường hiến dâng (Bhakti Yoga) có hơi hướng của tình yêu. Bạn trải nghiệm sự ngọt ngào bên trong mọi trải nghiệm.

Con đường hành động (Karma Yoga) có hơi hướng của sự vị tha. Bạn trải nghiệm tính chất gắn kết của mọi trải nghiệm.

Con đường thiền định và tĩnh tâm (Raj Yoga) có hơi hướng của sự tĩnh lặng. Bạn trải nghiệm sự tồn tại bên trong mọi trải nghiệm.

Thời gian tồn tại nên bạn có thể trải nghiệm những hơi hướng này càng lâu càng tốt. Trên con đường hiến dâng, nếu trải nghiệm dù chỉ một chút tình yêu thì bạn cũng sẽ có thể trải nghiệm nhiều tình yêu hơn. Khi bạn trải nghiệm nhiều tình yêu hơn thì mức độ tiếp theo cũng sẽ trở nên khả thi. Do đó, tình yêu giúp sinh ra tình yêu cho đến khi bạn đạt đến ngưỡng bão hòa, khi bạn hoàn toàn hòa nhập vào tình yêu thiêng liêng. Đây chính là điều mà những người thần bí muốn nói khi khẳng định rằng họ tự lao mình vào đại dương tình yêu để chết đuối trong đó.

Thời gian giúp mở ra những mức độ trải nghiệm mới cho đến khi bạn vươn ra biển lớn. Hãy chọn bất kỳ phẩm chất nào khiến bạn mê hoặc, nếu bạn theo đuổi phẩm chất ấy đến cùng với lòng quyết tâm và niềm đam mê thì bạn sẽ hòa nhập với tuyệt đối. Bởi lẽ đến cuối con đường thì mọi phẩm chất đều sẽ biến mất và bị “nuốt chửng” bởi Hiện hữu. Thời gian không phải là một mũi tên, chiếc đồng hồ hay dòng sông; thời gian thực chất là sự dao động trong các hơi hướng của Hiện hữu. Về mặt lý thuyết, tự nhiên có thể được sắp xếp ổn thỏa mà không cần phải tiến hóa từ ít đến nhiều. Bạn có thể trải nghiệm tình yêu, sự bí ẩn hay lòng vị tha một cách ngẫu nhiên. Tuy nhiên, thực tại không hình thành theo hướng đó, ít nhất là không được trải nghiệm qua hệ thần kinh của con người. Chúng ta xem cuộc sống là sự tiến hóa. Các mối quan hệ phát triển từ dấu hiệu thu hút ban đầu cho đến sự thân mật sau cùng. (Tình yêu sét đánh cũng diễn ra theo cùng quy trình nhưng thời gian được tính bằng phút thay vì bằng tuần hay tháng). Mối quan hệ của bạn với vũ trụ cũng diễn ra tương tự - nếu bạn cho phép điều đó. Thời gian được xem là phương tiện của sự tiến hóa, nhưng nếu sử dụng thời gian một cách sai lầm thì nó sẽ trở thành nguồn gốc của sợ hãi và lo âu.

CTV: Đăng Khoa