NIỀM TIN CỐT LÕI VÀ SUY NGHĨ BỀ MẶT

NIỀM TIN CỐT LÕI VÀ SUY NGHĨ BỀ MẶT

Tác giả: Ngô Sa Thạch

Trích: Luật Tâm Thức; NXB Dân Trí.

---o0o---

Thông thường, chúng ta khó có thể nhận biết được những hệ thống niềm tin của bản thân, do chúng không phải là những hệ giá trị riêng rẽ, tách biệt, mà kết nối thành nhiều tầng lớp khác nhau.

Thực tế, đa phần chúng ta chỉ nhận biết được những hệ thống niềm tin ở tầng bề mặt. Phần lớn hệ thống niềm tin được ẩn giấu qua nhiều tầng sâu thẳm bên trong tâm trí. Để hiểu đơn giản, bạn có thể tưởng tượng rằng toàn bộ tâm trí của bạn là một cái cây.

Tâm trí con người phát triển giống như một cái cây. Những niềm tin sâu thẳm nhất của bạn chính là gốc cây, được gọi là những niềm tin cốt lõi. Những niềm tin này thường vô cùng cơ bản, đơn giản như chỉ là nỗi sợ, sự thiếu thốn, tình thương, sự no đủ... nhưng nó có khả năng phân chia thành hàng triệu suy nghĩ lớn nhỏ khác nhau, tầng tầng lớp lớp hệ thống niềm tin dựa trên gốc cây đó.

Từ gốc cây, tâm trí phát triển thành những cành cây khác nhau, đây là những hệ thống niềm tin cơ bản chi phối cuộc sống con người. Đó là sự kết hợp của niềm tin cốt lõi với những gì tâm trí hấp thụ được từ môi trường, tạo ra quan điểm, định kiến, đúng - sai, tốt - xấu về mọi khía cạnh của cuộc sống.

Từ những hệ thống niềm tin - cành cây này, tâm trí tiếp tục phát triển thành những cành cây nhỏ hơn, là những hệ thống niềm tin bề mặt hơn, như là những quan điểm, mục tiêu, dự định hiện tại của bạn.

Quá trình này tiếp tục, khi tâm trí phát triển hệ thống niềm tin thành những cành cây nhỏ hơn, nhỏ hơn nữa, cuối cùng dừng lại ở lá cây. Lá cây chính là những suy nghĩ miên man thường ngày của bạn. Tất cả những cành cây và lá cây này, được gọi là suy nghĩ bề mặt.

Như vậy, niềm tin cốt lõi là những niềm tin gốc rễ, cơ bản của tâm trí. Suy nghĩ bề mặt là sự phát triển, biểu hiện bên ngoài của những niềm tin cốt lõi đó.

Để nhận thức được sự khác biệt của niềm tin cốt lõi và suy nghĩ bề mặt, bạn cần nhìn xuyên qua được rất nhiều tầng lớp khác nhau của tâm trí. Chúng ta sẽ lấy ví dụ phân tích với niềm tin cốt lõi của đa phần nhân loại hiện nay, đó là nỗi sợ.

Từ gốc cây này, tâm trí sinh ra những cành lớn mang các nỗi sợ khác nhau như: sợ chết, sợ thiếu vật chất, sợ thiểu tình thương. Từ một cành lớn, ví dụ như nỗi sợ thiếu thốn vật chất, sẽ phát triển thành nhiều cành nhỏ hơn như: cần một công việc ổn định, kinh doanh là rủi ro, cần một ngôi nhà để an toàn... Và từ một cành nhỏ hơn như cần một công việc ổn định để an toàn, tâm trí tiếp tục phát triển thành những hệ thống niềm tin nhỏ hơn nữa như học giỏi để ra trường có việc làm, cần vào nhà nước để có việc làm ổn định, chấp nhận lương thấp nhưng công việc ổn định... và chúng sẽ chi phối toàn bộ cuộc đời của những người này.

Tất nhiên, với tâm thức là nỗi sợ thiếu thốn vật chất thì Luật hấp dẫn sẽ kéo những trải nghiệm đó đến cho chủ thể để trải nghiệm. Vì vậy, những người có công việc ổn định thường có thu nhập chỉ vừa đủ để trả các hóa đơn. Khi đó, sự so sánh với những người có nhiều vật chất hơn, làm họ cảm thấy thiếu thốn vật chất nhiều hơn. Kết quả là nỗi sợ thiếu thốn vật chất ngày càng mạnh mẽ.

Khi ấy, những suy nghĩ hằng ngày của họ sẽ là có đủ tiền mua cái này không? Tiền lương tháng này bao nhiêu? Cuối tháng này có đủ tiền để trả hóa đơn hay không? Làm cái này có sợ bị đuổi việc hay không?

Những nỗi lo toan này chỉ là một số suy nghĩ bề mặt trong hàng triệu suy nghĩ bề mặt, được tạo ra chỉ từ một niềm tin cốt lõi duy nhất. Nếu niềm tin cốt lõi này không thay đổi, tâm trí sẽ ngày càng phát triển, phân nhánh ra nhiều suy nghĩ bề mặt hơn.

Khi đó, tâm trí sẽ tạo ra ngày càng nhiều hệ thống niềm tin mới. Điều này khiến con người trở nên điều kiện hóa, máy móc, giáo điều hơn, dễ dàng có những phản ứng, cảm xúc, hành vi tiêu cực. Thông thường, những niềm tin cốt lõi tiêu cực như thiếu tình thương, sợ hãi... chính là gốc rễ của tất cả những vấn đề tâm thực hiện nay của nhân loại. Nếu chúng ta có thể thấu hiểu và lọc bỏ được các niềm tin cốt lõi này, tất cả các hệ thống niềm tin đi kèm cũng sẽ tự động biến mất tận gốc rễ.

Tuy nhiên, đa phần con người chỉ thực hiện những thay đổi ở tầng rất nông của tâm trí, đó là những thay đổi mang tính bề mặt như: thể hiện sự tích cực, vui vẻ, suy nghĩ về cái mình muốn... Luật hấp dẫn vẫn sẽ đem đến những trải nghiệm tương tự với tâm thức bên trong, từ đó sẽ kích hoạt những cảm xúc, suy nghĩ tiêu cực để phản ứng lại những tác nhân bên ngoài tương ứng.

Một ví dụ thực tế điển hình là những người có niềm tin cốt lõi là sự đay đủ, thường nghĩ đến những điều không may. Người có niềm tin cột loi là nỗi sợ thất bại, lại thường nghĩ đến sự đầy đủ và thành công. Nghe khá màu thuân, nhưng đó là sự khác nhau giữa niềm tin cốt lõi và suy nghĩ bề mặt

Những người có khả năng thành công thật sự, thường không nghĩ đến các viên cảnh tốt đẹp, mà tính toán tất cả các khả năng xấu nhất có thể xảy ra, từ đó tìm các phương án giải quyết cho các viễn cảnh đó. Bởi vì trong thâm tâm họ biết bản thân luôn đầy đủ tinh thần, vật chất, kỹ năng để vượt qua các khó khăn, vì vậy nỗi sợ không thể tồn tại trong tâm thức của họ được.

Mẫu hình của những người này là thử nghiệm liên tục mọi thứ ở quy mô nhỏ, nếu có hiệu quả thì nhân bản lên. Khi đó tổn thất do những thất bại của họ nhỏ, nhưng kết quả khi thành công là rất lớn. Họ cũng là những người rất may mắn, vì hầu hết các rủi ro đã được dự trù trước. Khi đó, sự may mắn chỉ là những thứ đến với họ để cân bằng xác suất có thể xảy ra.

Ngược lại, những người có niềm tin cốt lõi là nỗi sợ thất bại, sẽ luôn nghĩ đến các viên cảnh thành công. Bởi vì nỗi sợ thất bại làm cho con người không dám đối mặt với nghịch cảnh, nên những viễn cảnh tích cực, thành công chỉ là cách để cho họ trốn chạy khỏi những nỗi sợ này mà thôi.

Khi đó, những người có niềm tin cốt lõi là thất bại sẽ luôn cảm thấy cuộc đời bất hạnh, không may, bất công khi viễn cảnh khó khăn xảy ra, mà trên thực tế xác suất của chúng luôn tồn tại.

Như vậy, để giải thoát khỏi sự điều kiện hóa tâm trí do những hệ thống niềm tin mang lại, bạn cần phải đào sâu tận gốc rễ tất cả các niềm tin cốt lõi, từ đó nhận ra được toàn bộ quá trình tâm lý của mình. Điều này yêu cầu bạn cần có sự quan sát, tư vấn bản thân mà không có bất kỳ sự phán xét, đánh giá nhị nguyên nào của tâm trí. Nếu không, bạn sẽ dính mắc vào chính những hệ thống niềm tin mà tâm trí bị cài đặt qua các lớp vỏ bọc ẩn sâu hơn ở bên trong.

Ví dụ, một người đàn ông rất khó chịu khi vợ hay hỏi về vấn đề tài chính, khiến anh ta nóng giận, dẫn tới lục đục tình cảm gia đình. Trên thực tế, tình huống này không hiếm. Đa phần đàn ông sẽ đi tìm đến những cách để trốn chạy khỏi vấn đề như uống rượu, hút thuốc, hoặc tìm người phụ nữ khác để chia sẻ, bác sĩ tâm lý, nhà thờ, chùa, hội nhóm khác nhau... Nhưng tất cả chỉ là sự tìm kiếm bên ngoài mà thôi.

Nếu anh ta bắt đầu nhìn vào bên trong, anh ta có thể nhìn thấy rằng sự khó chịu được tạo ra do hình ảnh so sánh bản thân với những người xung quanh có điều kiện sống dư dả hơn. Ẩn sâu trong đó là hình ảnh thua kém dẫn tới chán ghét bản thân mình.

Sự thua kém này là một dạng mặc cảm, do hồi nhỏ anh ta hay bị bố mẹ so sánh với “con nhà người ta”, làm anh ta mất đi sự tự tin vào bản thân mình. Điều này khiến anh ấy không chăm sóc bản thân nhiều, không học hỏi, đọc sách, phát triển các kỹ năng. Kết quả là anh ta khó có thể kiếm được thu nhập cao và cuộc sống tiêu cực, khó khăn hơn.

Nếu hiểu được toàn bộ quá trình diễn biến tâm lý của mình, anh ta có thể thấy rằng niềm tin cốt lõi gốc rễ chính là sự không xứng đáng được công nhận, không yêu thương, tôn trọng bản thân mình. Hiểu được điều đó, thay vì tìm kiếm những thứ bên ngoài, anh ta có thể thay đổi bằng cách tôn trọng, yêu quý bản thân mình nhiều hơn. Khi đó, anh ta không còn nóng giận, đổ lỗi cho người khác mà tự nhận trách nhiệm, đầu tư cho bản thân như học hỏi kỹ năng mới, kinh doanh ngoài giờ, làm thêm công việc khác.... Từ đó, cuộc sống thay đổi theo vòng xoáy tích cực, các vấn đề được giải quyết. Anh ta trở nên yêu quý bản thân mình hơn nên cũng vui vẻ và yêu thương những người khác, cuộc sống anh ta thay đổi hoàn toàn.

Như vậy, thông qua quá trình quan sát này, mỗi người đều có khả năng bóc tách dần dần từng lớp vỏ của tâm trí, nhìn sâu dần vào những hệ thống niềm tin ẩn giấu bên trong, nhất là những niềm tin cốt lõi. Điều này sẽ giúp bạn hiểu được toàn bộ quá trình tâm lý, từ hệ thống niềm tin A, được tạo ra từ hệ thống niềm tin B, hệ thống niềm tin C... cuối cùng là niềm tin cốt lõi tạo ra tất cả vấn đề tâm lý của bạn.

Nếu bạn đang bắt đầu quá trình này, lời khuyên dành cho bạn là khi có bất kỳ sự phản ứng tự động được “triggered” lên, hãy tự vấn bản thân: Vì Sao điều này lại xảy ra? Cái gì gây ra nó? Đừng phán xét, đánh giá, nhận xét theo bất kỳ hệ thống niềm tin, giáo điều, giá trị đạo đức, trải nghiệm nào của bạn .

CTV: Trí Lâm