XU HƯỚNG CHỐNG LẠI

XU HƯỚNG CHỐNG LẠI

Tác giả: Daniel Rutley

Trích: Thoát Khỏi Bẫy Cảm Xúc; Tạ Thanh Hải dịch; NXB Khoa Học Xã Hội, alphabooks.

---o0o---

Chúng ta có thể muốn làm một số việc, nhưng trong nháy mắt chúng ta đã có thể phủ nhận rằng mọi thứ chúng ta muốn làm lúc ban đầu chỉ vì phải làm. Là những con người tự do và tự quản, chúng ta chống lại việc bị điều khiển. Điều này vẫn đúng trong suốt lịch sử – nô lệ, áp bức phụ nữ hay việc áp đặt giờ giới nghiêm cho thanh niên. Sự chống lại việc bị kiểm soát này được nghiên cứu trong tâm lý học xã hội và được gọi là “sự phản ứng”. Đó là, chúng ta phản-ứng với việc bị kiểm soát. Nhiều thí nghiệm được thực hiện nhiều lần và các tình huống thực tế đã minh họa cho sự chống lại việc bị kiểm soát này của chúng ta. Dưới đây là một trường hợp mà đa số chúng ta có thể liên hệ:

Mọi người lái xe trên đường cao tốc với tốc độ khoảng 100 km/h) và gặp một đoạn đường đang sửa chữa có dựng một tấm biển yêu cầu họ giảm tốc độ xuống 60 km/h ở 3km tới. Hết đoạn đường, lái xe được yêu cầu tăng lại tốc độ ban đầu, nhưng họ không làm thế. Thông thường, các lái xe lái nhanh hơn tốc độ ban đầu và tiếp tục như thế một khoảng thời gian dài, giả thiết rằng đó không đơn giản là một nỗ lực để lấy lại thời gian đã mất.

Khi chúng ta bị nén lại vì bất kỳ lý do gì, có một xu hướng tự nhiên là đẩy tiến lên đồng thời nỗ lực nhiều hơn một chút trong việc đưa ý thức cá nhân và sự tự do vào trong đó. Chúng ta có thể thấy biểu hiện của quyết tâm cá nhân này ở hầu hết các khía cạnh cuộc sống. Không ai thích sự tự do ý chí của anh/cô ta bị người khác đoạt mất hay thống trị. Hãy đối mặt với nó, chúng ta không thích bị bảo phải làm gì kể cả khi đó là điều chúng ta muốn làm.

Giả sử, một anh chàng 22 tuổi sung sức về sinh lý cả ngày cảm thấy rất phấn khích vì anh ta sẽ có một đêm đê mê ở nhà bạn gái. Anh ta bước vào cửa và cô ấy đứng đó không mặc gì ngoài một chiếc khăn tắm. Cô ấy thật đẹp. Khi anh ta tiến đến, cô ấy quay ra và nói, “Anh phải làm tình với em ngay bây giờ. Đó là nghĩa vụ của anh. Một hay hai lần thì anh ta có thể nghĩ cô ấy chủ động nhưng sớm thôi anh ta sẽ lui lại nghĩ rằng “Tôi sẽ làm tình với cô khi nào tôi muốn, chứ không phải khi cô bảo tôi phải làm.”

Không thú vị sao. Điều mà anh ta mong ngóng cả ngày, đột nhiên bị đảo ngược lại chỉ vì một từ phải. Chúng ta muốn tình dục bởi nó vui và thích thú, chứ không phải vì đó là một nghĩa vụ hay một việc phải làm. Nói một cách đơn giản – chúng ta chống lại điều chúng ta nghĩ mình phải làm.

Nhiều người từng nghe về “tâm lý học nghịch đảo” (reverse psychology) nhưng không thật sự biết nó là gì. Tâm lý học nghịch đảo chủ yếu dựa trên những cái phải làm. Hãy bảo một đứa trẻ rằng nó không được mở tủ bếp và để nó lại một mình trong phòng. Chúng ta đều biết nó sẽ làm gì. Chết tiệt, chúng ta biết đa số người lớn sẽ làm gì – mở cái tủ bếp ra! Nói với một người rằng cô ta nên hoặc không nên làm gì thường sẽ khiến cô ấy làm điều ngược lại.

Tuy tâm lý học nghịch đảo không áp dụng được cho mọi tình huống – việc nói với một đứa trẻ rằng nó không được rửa bát sẽ không đột nhiên khiến nó làm việc đó – nguyên lý vận hành của nó là cái “phải là”.

Thật ra toàn bộ điều tôi đang nói là về sự tự do: tự do được lựa chọn. Trên thực tế bạn chọn được sống thay vì chết, được ăn thay vì chết đói, đi làm thay vì thất nghiệp, kết hôn thay vì làm người độc thân, và danh sách này không bao giờ kết thúc. Người Bắc Mỹ nói rằng chúng ta đang sống ở một đất nước tự do. Có nghĩa là có ít hạn chế cho những gì chúng ta làm. Tất cả chúng ta đều đồng ý - chí ít là về lý thuyết - tuân thủ luật pháp của quốc gia. Chúng ta đường nhiên được tự do phá vỡ những luật đó. Bản chất của tự do là quyền hay khả năng làm những gì sai trái hay phạm pháp. Nếu bạn phá luật, bạn có thể chịu hậu quả, ví dụ như phạt tiền. Nếu sự vi phạm đủ nghiêm trọng, xã hội có thể cố gắng hạn chế sự tự do của bạn bằng cách cho bạn vào tù nơi bạn khó làm điều sai hơn.

Hãy nhớ rằng với tư cách là một công dân tự do, bất kỳ ngày nào trong tuần bạn cũng có thể tự do cầm dao làm một ai đó. Tuy điều này đang bị chỉ trích về mặt đạo đức, luật pháp cũng không nói là bạn không được làm thể; nó chỉ cho bạn biết nếu bạn làm thế thì bạn sẽ gặp chuyện gì. Luật pháp không nói là bạn không được uống rượu và lái xe. Điều đó sẽ là ngớ ngẩn và không đúng sự thật. Dĩ nhiên bạn có thể uống rượu và lái xe. Nhưng nếu bạn làm thế và bị bắt tại trận, luật pháp sẽ áp dụng cho bạn các hình phạt cụ thể. Đó luôn là một lựa chọn.

Một người bạn của tôi là một học giả nghiên cứu Kinh Thánh diễn dịch như thế này cho tôi về câu “Thiên Chúa sáng tạo con người theo hình ảnh mình.” Hình ảnh ở đây không phải là hình ảnh theo nghĩa đen, là hai tay hai chân, mà là hình ảnh về sự tự do chọn lựa. Đức Thiên Chúa được tự do chọn lựa, và chúng ta cũng vậy. Mọi sinh vật khác - mà chúng ta biết được cho đến nay - được dẫn dắt chủ yếu bằng bản năng và phản ứng với môi trường của chúng. Loài người khác loài vật ở chỗ con người có thể tự do lựa chọn. 

CTV: Đức Bình